مراسم برف چال اسک
برف چال و زن شاهی
استان مازندران یکی از زیباترین مناطق ایران است که علاوه بر طبیعت کم نظیر آن، مراسم و آیین سنتی این استان به جذابیتهایش افزودهاند. یکی از آیین های قدیمی مازندران مراسم برف چال است که همه ساله در منطقه اسک وشِ شهرستان آمل و از طریق اهالی روستاهای آب اسک، نیاک و … صورت میگیرد. در گویش محلی به آن ورف چال هم میگویند که به معنی گودال برف است. هم زمان با برگزاری این آیینِ کهن مراسم دیگری با عنوان زن شاهی انجام میشود که هر دو پیشینهی جالبی دارند.
تاریخچه برف چال
برگزاری مراسم برف چال آب اسک به حدود قرن نهم یعنی 600 سال پیش و زمان آل بویه باز میگردد. گفته میشود که در آن زمان دامداران برای شرب دامها و مقابله با کم آبی در تابستان، از قبل باید گودالی را برای ذخیره سازی برف میکندند. مشکل از آنجایی شروع شد که به دلیل کوهستانی بودن منطقه هر قسمتی از زمین را که میکندند به سنگ میرسیدند و مکان مناسبی برای ذخیره سازی پیدا نمیکردند. یکی از روزهایی که با بیل و کلنگ مشغول یافتن محلی مناسب بودند، کاروانی از آن منطقه میگذشتند که سید حسن ولی و سید حسن عالی (جد مردم روستای نیاک) و همراهانشان بودند. سید حسن ولی عارف و زاهدی بود که در قرن نهم هجری زندگی میکرد و از طریق 16 نیا به امام حسن عسگری (ع) مرتبط میشد. از مردم در حال کار درباره مشکلشان سوال کردند و آنها توضیح دادند، سپس سید حسن با عصای بلندش روی زمین دایرهای کشید و به دامداران گفت این قسمت محل مناسبی برای حفر گودال است. مردم که پیش از آن مکانهای زیادی را انتخاب کرده و هربار موفق نشدند، این بار هم خیلی امیدار نبودند تا اینکه در کمال تعجب پس از کندنِ چند متر به سنگ برخورد نکردند.
تاریخ مراسم برف چال
این آیین در روز مشخصی برگزار نمیشود زیرا روز آن بستگی به آب و هوا و میزان برفِ در محل گودال دارد. تعیین روز مراسم برف چال بر عهدهی بزرگترهای روستا است و معمولا نیمهی اول یا دوم اردیبهشت و در روز جمعه انجام میشود تا شرکتکنندگان خود را به آب اسک برسانند زیرا برخی اهالی این روستا در حال حاضر در آنجا اقامت ندارند و برای برگزاری مراسم به زادگاهشان میآیند.
روز برگزاری مراسم برف چال
این آیین توسط مردان صورت میگیرد و حتی پسر بچهها هم به همراه بزرگترهایشان صبح روز مراسم روستا را ترک میکنند. سالهای قبل افراد در تکیه روستای آب اسک جمع میشدند و به صورت دسته جمعی و به وسیله حیوانات باری از راههای سخت و پر برف به سوی برف چال میرفتند. در این حین هم در ذکر اهل بیت و سید حسن ولی، چاوشی میخواندند. اما در این سالها که مسیر آسفالت شده، مشارکتکنندگان هر کدام با اتومبیل شخصی به سمت گودال میروند و تعداد خیلی کمی هستند که برای برگزاری مراسم سنتی برف چال از حیوانات باری استفاده میکنند.
پس از رسیدن به حوالی گودال، شرکتکنندگان شروع به جمع کردن برف میکنند تا به داخل گودال بریزند زیرا اهالی روستا باور دارند که اگر فردی این کار را انجام ندهد، دچار اتفاقهای بد و ناگوار خواهد شد. البته گاهی برف تبدیل به یخ شده و مجبورند یخها را خرد کنند و تا گودال به دوش بکشند. پس از پر شدن برف چال، نماز جماعت میخوانند و بعد هم سفرهی نذری را برپا میکنند. مراسم حدود ساعت 1 ظهر تمام میشود و مردم پس از صرف ناهار به خانههایشان باز میگردند. این برف چال در اسک شن واقع شده و با اتومبیل تا روستای آب اسک حدود 2 الی 2.5 ساعت فاصله دارد. دور گودال و داخل گودال را به وسیله سنگ چینی به قطر 1 سانتی متر پوشاندهاند ولی ابعاد دقیق گودال مشخص نیست. در بعضی از منابع قطر 10 متر و عمق 12 متر و در بعضی دیگر، قطر 7 متر و عمق 10 متر ثبت گردیده است.
نکاتی در مورد اقامت در هتل